ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci, a także coraz częściej rozpoznawane u dorosłych. Objawy pojawiają się przed 12 r.ż. (najczęściej już we wczesnym dzieciństwie) i są obecne przez całe życie, choć ich nasilenie może zmieniać się w zależności od etapu życia, czynników sytuacyjnych, obecności lub braku wspierającego środowiska.
ADHD nie jest „wymówką” ani „modnym zaburzeniem”. To realna trudność w zakresie samoregulacji, utrzymywania uwagi i kontroli impulsów, wynikająca z odmienności funkcjonowania układu nerwowego. Osoby z ADHD często doświadczają frustracji, niezrozumienia, obniżonej samooceny – nie dlatego, że są „niegrzeczne”, „leniwe” czy „niezorganizowane”, ale dlatego, że ich mózg działa inaczej.
Jak objawia się ADHD?
Objawy ADHD można pogrupować w trzy główne obszary:
Zaburzenia koncentracji uwagi
Osoby z ADHD łatwo się rozpraszają, mają trudność z dłuższym skupieniem na zadaniach, zapominają o codziennych obowiązkach, bywają chaotyczne w planowaniu i organizacji. W praktyce może to oznaczać m.in. zapominanie o spotkaniach, gubienie kluczy, przerywanie zadań, odkładanie wszystkiego „na później”, szybką utratę zainteresowania prowadzonymi rozmowami lub podejmowanymi aktywnościami. Mogą zdarzać się stany tzw. „hiperfiksacji”, czyli zdolności do skupienia uwagi na danej czynności w stopniu wyższym niż przeciętna, często połączone z uczuciem ekscytacji/ fascynacji tą czynnością.
Nadpobudliwość psychoruchowa
Dotyczy przede wszystkim potrzeby stałego ruchu – wiercenie się, wstawanie, manipulacje w obrębie dłoni, mówienie bez przerwy, ale również uczucia ciągłego, nieokreślonego napięcia (czasem niepokoju), trudność w odpoczynku i zrelaksowaniu się.
Impulsywność
Przejawia się w zbyt szybkim, nieprzemyślanym podejmowaniu działań pod wpływem chwili, np. impulsywne zakupy, ryzykowne zachowania. Osoby z ADHD często przerywają innym podczas rozmowy, mają trudności w oczekiwaniu na swoją kolej. Często impulsywność przejawia się również w gwałtownych wybuchach złości lub płaczu, co w połączeniu z wysoką wrażliwością prowadzi do dysregulacji emocjonalnej i chwiejności nastroju. Osoby z ADHD mają większą skłonność do uzależnień, zaburzeń odżywiania o typie bulimii lub kompulsywnego jedzenia, mogą mieć trudności w utrzymywaniu pracy, związków, prowadzeniu budżetu domowego.
Dorosłe osoby czasem przejawiają tendencję do nadmiernej kontroli w różnych aspektach życia, wykształcają wiele mechanizmów kompensujących objawy ADHD, co często wymaga bardziej szczegółowej diagnozy różnicowej. Nieleczone objawy ADHD mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń nastroju, lękowych, zaburzeń snu, trudności społecznych i relacyjnych.
ADHD u kobiet i mężczyzn – różne oblicza
Obserwujemy różnice w obrazie klinicznym ADHD w zależności od płci, choć nie jest to regułą i nie występuje w każdym przypadku. Chłopcy i mężczyźni częściej prezentują klasyczny obraz z dominującą nadpobudliwością i impulsywnością – przez co często są szybciej zauważani i kierowani do specjalisty. Dziewczynki oraz kobiety z kolei częściej przejawiają trudności w skupieniu uwagi, są ciche, marzycielskie, mniej „widoczne” – a przez to często nierozpoznane przez lata. Niestety, nierzadko trafiają do psychiatry dopiero z powodu wtórnych problemów, takich jak zaburzenia nastroju czy lęki.
Diagnoza ADHD – jak to wygląda?
Proces diagnostyczny jest złożony i wieloetapowy. Najczęściej wymaga kilku spotkań z psychologiem oraz lekarzem psychiatrą. Obejmuje:
- Szczegółowy wywiad z pacjentem, czasem również z jego rodziną, dotyczący objawów i funkcjonowania w okresie dzieciństwa oraz dorosłości, oparty o standaryzowane kwestionariusze,
- Diagnostyka różnicowa innych zaburzeń psychicznych (od zaburzeń osobowości po zaburzenia psychotyczne, afektywne czy lękowe),
- Czasami dodatkowe badania neuropsychologiczne lub konsultacje innych specjalistów (np. kardiologa) czy wykonanie badań laboratoryjnych przed włączeniem leczenia.
Zalecam, by przed wizytą zebrać obserwacje dotyczące codziennego funkcjonowania, przynieść opinie ze szkoły lub pracy, a także historię dotychczasowego leczenia psychiatrycznego (jeśli wystąpiło).
Leczenie ADHD – co działa?
Leczenie ADHD powinno być kompleksowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb oraz stopnia nasilenia objawów i ich wpływu na codzienne funkcjonowanie. Składa się zazwyczaj z trzech filarów:
Farmakoterapia
Leki – głównie psychostymulujące, (np. metylofenidat, lisdeksamfetamina), czasem również niestymulujące (np. atomoksetyna). Stosujemy je w przypadku nasilenia objawów od umiarkowanego do znacznego. Regulują każdy z obszarów ADHD, znacząco poprawiają zdolność koncentracji uwagi, kontrolę impulsów, redukują nadpobudliwość, tym samym poprawiając komfort i jakość życia. Dobór leku odbywa się indywidualnie, pod ścisłą kontrolą psychiatry.
Psychoedukacja
Zrozumienie mechanizmów ADHD przez pacjenta i jego otoczenie (rodziców, partnerów, nauczycieli) ma kluczowe znaczenie. Pozwala na uzyskanie realnego wsparcia, poznanie siebie i wypracowanie nowych strategii funkcjonowania. Jest pierwszym i niezbędnym elementem terapii ADHD umożliwiającym również prawidłowe zastosowanie farmakoterapii.
Psychoterapia
Najczęściej zalecaną formą psychoterapii dla osób z ADHD jest terapia w nurcie poznawczo – behawioralnym, a zwłaszcza jedna z jej odmian: terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), choć często sprawdzają się również psychoterapie z innych nurtach, w zależności od aktualnych potrzeb. Ważne natomiast, aby terapeuta, którego wybierzemy pracował z osobami z ADHD (informacje te czasami są uwzględnione w opisie terapeuty na stronie internetowej lub możemy o to dopytać).
Uzupełniająco stosuje się m.in. treningi umiejętności społecznych, coaching ADHD czy techniki relaksacyjne. W kontroli objawów pomaga również dbanie o zdrowe odżywianie, regularny sen i aktywność fizyczną.
Diagnoza ADHD może być początkiem drogi do poznania samego siebie, samoakceptacji, uzyskania wsparcia w codziennym funkcjonowaniu i znacznej poprawy komfortu życia. Jeśli zauważasz u siebie któreś z powyższych objawów, warto umówić się na wizytę. Nie martw się jeśli nie pamiętasz zbyt wielu zachowań z okresu dzieciństwa lub trudno Ci uzyskać te informacje od innych osób. Specjalista dokona oceny dostępnych informacji i odpowiednio pokieruje rozmowę. Pamiętaj, że aby sobie pomóc, trzeba wykonać pierwszy krok. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące diagnozy lub leczenia dopytaj o nie podczas wizyt.